Gare de Mons – Dworzec-most Calatravy za 480 mln Euro!

Po niemal dwóch dekadach od zaprezentowania pierwszych wizualizacji i po blisko dziesięciu latach opóźnień, belgijskie Gare de Mons – jeden z najbardziej charakterystycznych projektów infrastrukturalnych ostatnich lat – został ostatecznie otwarty dla podróżnych. Zaprojektowany przez biuro Santiago Calatrava Architects & Engineers, obiekt przeszedł długą i burzliwą drogę od zwycięskiej koncepcji w 2006 roku do faktycznego oddania do użytku w 2025 r.

Nowy dworzec, którego 165-metrowa przeszklona hala w formie mostu przerzucona jest nad wszystkimi torami stacji, ma nie tylko obsługiwać pasażerów, lecz także spiąć w jedną całość dotąd podzielone miasto. Z południa – historyczne centrum Mons. Z północy – dynamicznie rozwijająca się dzielnica Grands Prés.

Ta idea „zszycia miasta” była osią architektonicznej wizji Calatravy: budynek miał być nie tylko przeprawą, ale też przestrzenią publiczną, nową miejską osią, a nawet symboliczną bramą.

Most, katedra, galeria – nowy kręgosłup Mons

Gare de Mons jest już otwarte. Stacja wznowiła działalność 18 grudnia 2024 r., a jej oficjalną inaugurację – włączoną do programu festiwalu Mons en Lumières – zorganizowano pod koniec stycznia 2025 r.

Centralnym elementem dworca jest galeria o długości około 165 metrów, pełniąca jednocześnie rolę kładki, holu pasażerskiego i przestrzeni usługowo-miejskiej. Wzdłuż niej rozmieszczono sklepy, punkty usługowe, klatki schodowe, windy i szerokie ciągi komunikacyjne prowadzące na perony.

Konstrukcja opiera się na charakterystycznych dla Calatravy białych, rytmicznych żebrach stalowych, które tworzą ponad torami świetlistą, delikatną formę. To wizualny znak rozpoznawczy architekta, znany także z jego innych realizacji: dynamika krzywizn, gra światłem, architektura rozpięta między rzeźbą a infrastrukturą.

Dzięki tej konstrukcji dworzec pełni podwójną funkcję – jest nową przestrzenią transportową, ale też łącznikiem urbanistycznym, który spina Place Léopold od strony centrum z Place des Congrès i nową zabudową Grands Prés po stronie północnej.

Nowy węzeł to zatem jedna z największych realizacji intermodalnych regionu. Składają się na niego:

• 5 zadaszonych peronów (z torami o długości ok. 350 m),
• 29 stanowisk autobusowych,
• ok. 2100 m² powierzchni handlowej,
• ok. 3500 m² biur,
• 862 miejsca parkingowe w podziemnych garażach po obu stronach torów,
• 350 miejsc dla rowerów,
• zespół wind, pochylni, oznaczeń i systemów dostępności.

SNCB przewiduje, że przez nową stację będzie przejeżdżać ok. 190 pociągów dziennie, a tygodniowo korzystać z niej będzie ponad 57 tys. pasażerów.

W 2025 r. Gare de Mons zostało uhonorowane w ramach Prix Versailles – międzynarodowego konkursu architektonicznego wspieranego przez UNESCO – jako jedna z najpiękniejszych nowych stacji kolejowych na świecie.

Dlaczego trwało to tak długo? Historia 19 lat

Historia Gare de Mons zaczyna się w 2006 roku, kiedy to SNCB ogłosiło wyniki konkursu architektonicznego. Wygrała koncepcja Santiago Calatravy – wizja przeszklonego mostu, który miał nie tylko przenieść podróżnych nad torami, ale też połączyć dwie części miasta. Projekt, zaprezentowany publicznie wraz z makietą, wywołał wówczas duże zainteresowanie: futurystyczny, lekki, odważny, zapowiadał nową epokę w niewielkim Mons.

Siedem lat później, w 2013 roku, wizja zaczęła zamieniać się w rzeczywistość. Wyburzono stary, powojenny dworzec, a na jego miejscu ruszyły pierwsze zasadnicze prace. Dla pasażerów zorganizowano prowizoryczny budynek obsługi oraz tymczasową kładkę – rozwiązania, które miały im towarzyszyć tylko chwilę. Właśnie wtedy zaczęły jednak pojawiać się pierwsze wyraźne opóźnienia. Im bardziej konstrukcja nabierała kształtów, tym bardziej stawało się jasne, że droga do ukończenia nie będzie krótka.

Najbardziej symboliczne było niedotrzymanie terminu roku 2015 – momentu, w którym Mons pełniło rolę Europejskiej Stolicy Kultury. Stacja miała być jedną z ikon tego jubileuszu, świadectwem ambicji i nowoczesności miasta. Zamiast tego budowa trwała w najlepsze, a miejsce przyszłego dworca przypominało raczej ogromny plac robót niż gotową bramę do regionu.

W kolejnych latach – między 2016 a 2022 rokiem – projekt coraz bardziej wikłał się w problemy. Kolejne etapy budowy pogrążały się w opóźnieniach, zmieniano technologie wykonawcze, a skomplikowane elementy stalowe wymagały dodatkowych prac i korekt. Na placu budowy pojawiały się przestoje, a między wykonawcami i inwestorem narastały spory. Wreszcie, w 2022 roku, Trybunał Obrachunkowy opublikował raport, który jasno wskazywał na poważne nieprawidłowości w zarządzaniu inwestycją, w tym brak właściwej kontroli finansowej.

Właśnie finanse stały się jednym z najgłośniejszych wątków całej historii. Pierwotna koncepcja z połowy lat dwutysięcznych wyceniała projekt na 35-37 milionów euro – kwotę odpowiadającą stosunkowo prostej przebudowie stacji i budowie kładki. Z czasem jednak projekt rozrósł się zarówno funkcjonalnie, jak i przestrzennie. Dołożono nowe elementy infrastrukturalne, zwiększyła się skala konstrukcji, a kolejne opóźnienia generowały następne koszty.

Prognozy z lat 2015-2020 zapowiadały budżet rzędu 200-330 milionów euro, ale i te szacunki okazały się niewystarczające. Ostatecznie całość zamknęła się kwotą około 480 milionów euro, co potwierdzają zarówno dokumenty SNCB, jak i belgijskie media, które szczegółowo śledziły audyty i rozliczenia.

W sieci pojawia się wprawdzie również kwota 374 milionów dolarów, jednak nie znajduje ona potwierdzenia w oficjalnych belgijskich materiałach. W kraju konsekwentnie podawana jest wartość około 480 milionów euro jako finalny koszt przedsięwzięcia – kwoty niemal trzynastokrotnie wyższej niż pierwotne założenia.

Jak przyjęto nową stację?

Dla wielu mieszkańców Mons to przede wszystkim ulga i satysfakcja – po latach prowizorycznej organizacji ruchu wreszcie mają pełnoprawny, nowoczesny dworzec.

Pojawiają się też głosy krytyczne dotyczące skali wydatków oraz potencjalnych kosztów utrzymania, jednak samo otwarcie zostało odebrane pozytywnie. Władze lokalne podkreślają, że węzeł transportowy tej skali stanie się impulsem urbanistycznym dla miasta.

Gare de Mons to drugi wielkoskalowy projekt dworcowy Calatravy w Belgii, obok znanego Liège-Guillemins, który od lat uchodzi za jedną z ikon europejskiej architektury transportowej. Choć Mons powstało później i w cień rzucała je otwarta krytyka związana z kosztami, dziś również ono zaczyna budować własną tożsamość jako obiekt o znaczeniu zarówno funkcjonalnym, jak i symbolicznym.

Właśnie w Mons architektura transportowa Calatravy ponownie przyjmuje formę „dworca-mostu”, w którym biała, rytmiczna konstrukcja i światło mają tworzyć przestrzeń bardziej zbliżoną do miejskiej galerii niż tradycyjnego terminalu. To konsekwentne rozwinięcie jego stylu – elegii o ruchu, świetle i strukturze – które jednocześnie harmonizuje z ambicją miasta: połączyć, a nie dzielić.

Po latach opóźnień i kontrowersji Gare de Mons w końcu zaczęło pełnić swoją rolę: węzła komunikacyjnego, łącznika urbanistycznego i jednego z najbardziej wyrazistych obiektów architektonicznych w regionie.

Choć historia projektu była długa i momentami burzliwa, efekt końcowy – monumentalny most z białych żeber rozpięty nad torami – sprawia, że Mons zyskało nie tylko dworzec, ale również nowy symbol miasta.